Publicaties

Stenotrophomonas maltophilia in drinkwater: risico’s, overdracht en preventieve maatregelen

Stenotrophomonas maltophilia – ook wel bekend als steno maltophilia of voorheen Xanthomonas maltophilia – is een omgevingsbacterie die goed gedijt in vochtige omgevingen. Bij gezonde personen is ze meestal onschadelijk. Maar bij immuun gecompromitteerde patiënten kan Stenotrophomonas maltophilia ernstige infecties veroorzaken.

Drinkwater kan een transmissieroute vormen, vooral wanneer de bacteriën zich vermenigvuldigen in biofilm binnen waterleidingsystemen.

Lees waar u op moet letten om de drinkwaterhygiëne doeltreffend te waarborgen.

Wat is Stenotrophomonas maltophilia?

Stenotrophomonas maltophilia is een gramnegatieve staafvormige bacterie met polaire flagellen, waarmee ze zich actief kan voortbewegen. Ze is aerobe – heeft dus zuurstof nodig – en komt wereldwijd voor in water, bodem, afvalwater en op planten.

In watersystemen koloniseert Stenotrophomonas maltophilia bij voorkeur de biofilm, die zich vooral vormt op grensvlakken tussen water en vaste oppervlakken, zoals buiswanden, fittingen of afdichtingen. Zelfs bij een gebrek aan voedingsstoffen kan de bacterie daar overleven. Het in water opgeloste zuurstofgehalte is vaak voldoende om dat mogelijk te maken – vooral bij lauwe temperaturen en stagnatie.

Goed om te weten: Stenotrophomonas maltophilia stond vroeger bekend als Xanthomonas maltophilia.

De naamswijziging werd doorgevoerd op basis van genetische en biochemische analyses die aanzienlijke verschillen aan het licht brachten ten opzichte van andere soorten binnen het geslacht Xanthomonas.

Door haar unieke metabolisme – en in het bijzonder het vermogen om in voedselarme omstandigheden te overleven ("steno" = smal, "troph" = voeding) – werd ze in 1993 geherclassificeerd onder het nieuwe geslacht Stenotrophomonas.

Hoe gevaarlijk is Stenotrophomonas maltophilia?

Bij gezonde personen zijn infecties zeldzaam en meestal mild. Bij immuun gecompromitteerde patiënten – bijvoorbeeld op de intensive care, tijdens chemotherapie of bij chronische aandoeningen – kan Stenotrophomonas maltophilia levensbedreigend worden.

Klinisch relevante infecties zijn onder andere:

  • Longontsteking
  • Bacteriëmie
  • Urineweginfecties

Multiresistentie: een serieuze uitdaging

Veel stammen van Stenotrophomonas maltophilia zijn resistent tegen meerdere groepen antibiotica.

Deze multiresistentie maakt behandeling moeilijker en verhoogt het infectierisico aanzienlijk. Consistente toepassing van hygiënemaatregelen is daarom essentieel.

Stenotrophomonas maltophilia in drinkwater: hoe vindt overdracht plaats?

Overdracht op mensen gebeurt meestal via contact met besmet water – met name via aerosolen tijdens het douchen, handen wassen of tandenpoetsen.

Ook medische apparaten die met leidingwater worden gespoeld of gekoeld – zoals endoscopen of beademingsapparatuur – kunnen besmettingsbronnen zijn.

Hoe komt Stenotrophomonas maltophilia in drinkwatersystemen terecht?

De bacterie kan in de drinkwaterinstallatie terechtkomen via omgevingscontact of tijdens werkzaamheden aan het systeem.

Mogelijke risicofactoren zijn: verkeerd aangesloten fittingen, werkzaamheden aan het leidingnet of vervuiling vanuit het rioolsysteem.

Typische risicofactoren zijn:

  • Doodlopende en weinig gebruikte leidingen
  • Stagnatie en lauwe temperaturen
  • Slecht gespoelde installaties
  • Gecontamineerde filters, apparaten of tappunten
  • Medisch apparatuur die niet hygiënisch beveiligd is

Wat te doen bij detectie van Stenotrophomonas maltophilia?

Een microbiologische analyse van het drinkwater geeft inzicht in de aanwezigheid van Stenotrophomonas maltophilia in het systeem.

De monstername moet worden uitgevoerd door deskundig personeel op representatieve tappunten die de staat van de gehele drinkwaterinstallatie weergeven, conform het Drinkwaterbesluit en de richtlijnen van het RIVM.

Hoewel Stenotrophomonas maltophilia niet expliciet in de regelgeving is opgenomen, wordt de aanwezigheid ervan beschouwd als een aanwijzing voor hygiënische tekortkomingen. In gevoelige omgevingen zoals ziekenhuizen, zorginstellingen of dialysecentra kan Stenotrophomonas maltophilia als pathogeen worden aangemerkt en is direct handelen vereist.

Geschikte maatregelen zijn onder andere:

  • Thermische of chemische desinfectie van de betreffende delen van de installatie
  • Gericht doorspoelen van besmette leidingen
  • Vervanging van microbiologisch besmette kranen of materialen
  • Tijdelijke bescherming met gecertificeerde point-of-use sterielfilters, conform de aanbevelingen voor zorginstellingen (zie ook de RIVM-handreiking)

In zeldzame gevallen kunnen zogenaamde ultra-microcellen van S. maltophilia zelfs 0,2 μm-filters passeren, zoals aangetoond in een studie uit 2012. Daarom wordt in hoog risicogebieden regelmatige controle van de tappunten aanbevolen – ook als er point-of-use-filters worden gebruikt.

Belangrijk: In zorginstellingen zijn beheerders verplicht bij microbiologische afwijkingen direct passende maatregelen te nemen om het risico te beheersen en de bevoegde autoriteit (meestal de GGD of het drinkwaterbedrijf) te informeren.

Hoe Stenotrophomonas maltophilia in drinkwater te voorkomen

Gerichte maatregelen kunnen het risico op kolonisatie en groei aanzienlijk verminderen:

  • Voorkomen van stagnatie en doodlopende leidingen
  • Voldoen aan hygiënische eisen bij ontwerp, gebruik en onderhoud van de installatie
  • Regelmatige controle en onderhoud van waterfilters en aangesloten apparatuur
  • Beveiliging van kritische tappunten met terminale filtratieoplossingen